Το ΣΠΩ είναι μία κοινή ενδοκρινική διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από διαταραχές της ωορρηξίας, σημεία υπερανδρογοναιμίας, και ανεύρεση στον υπέρηχο πολλαπλών μικρών ωοθηκικών «κύστεων». Επηρεάζει το 4-12% των γυναικών. Τα συμπτώματα διαφέρουν αρκετά από γυναίκα σε γυναίκα, αλλά και ακόμα στην ίδια γυναίκα σε διάφορες φάσεις της ζωής της.
Πώς γίνεται η διάγνωση του Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών;
Για τη διάγνωση του συνδρόμου απαιτούνται 2 από τα παρακάτω 3 κριτήρια
- Όλιγο ή ανωοθυλακιορρηξία (αυτό έχει σαν συνέπεια διαταραχές της περιόδου με τη μορφή της αραιομηνόρροιας ή αμηνόρροιας, δηλαδή κύκλοι που διαρκούν πάνω από 35 ημέρες –ή λιγότερες από 8 εμηνορρυσίες ανά έτος- ή και απουσία της περιόδου)
- Κλινικά και/ή βιοχημικά στοιχεία υπερανδρογοναιμίας
- Υπερηχογραφική απεικόνιση πολυκυστικών ωοθηκών
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι πριν γίνει η διάγνωση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών πρέπει να αποκλειστούν όλες οι υπόλοιπες παθήσεις που μπορεί να εμφανίζονται με παρόμοια συμπτώματα διαταραχών της περιόδου και σημείων υπερανδρογοναιμίας. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται σε αυτές τις περιπτώσεις να γίνεται ενδελεχής ορμονολογικός και κλινικός έλεγχος, καθώς μόνο η υπερηχογραφική εικόνα ΔΕΝ αρκεί για τη διάγνωση.
Ποια είναι τα συμπτώματα του Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών;
Διαταραχές της περιόδου
Στις γυναίκες με ΣΠΩ οι διαταραχές στην περίοδο ποικίλλουν από αμηνόρροια έως αραιομηνόρροια, καθώς και περιοδικά επεισόδια μηνομητρορραγίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι διαταραχές αυτές οφείλονται σε διαταραχή του φυσιολογικού μηχανισμού της ωορρηξίας. Έτσι αντί ένα ωοθυλάκιο να μεγαλώνει αρκετά σε μέγεθος και να προχωρά σε ωορρηξία περίπου στο μέσο του κύκλου, στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών παρατηρούνται πολλαπλά μικρά ωοθυλάκια που δεν ξεπερνούν ένα συγκεκριμένο μέγεθος και δεν φτάνουν στο σημείο της ωορρηξίας.Οι διαταραχές του κύκλου στα κορίτσια με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών ξεκινούν χαρακτηριστικά από την εμμηναρχή. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν επιτυγχάνονται φυσιολογικοί ωοθυλακιορρηκτικοί κύκλοι, γεγονός που έχει σαν συνέπεια την εμφανιζόμενη αστάθεια στην περίοδο. Ωστόσο, τα μισά περίπου κορίτσια τα πρώτα 2 με 4 χρόνια μετά την εμμηναρχή φυσιολογικά παρουσιάζουν ασταθείς κύκλους εξαιτίας της «ανωριμότητας» του γεννητικού συστήματος. Αυτή η αναμενόμενη στα φυσιολογικά πλαίσια αστάθεια σε συνδυασμό με την ακμή που συχνά παρατηρείται στις έφηβες οδηγεί πολλές φορές σε λανθασμένη διάγνωση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών. Γι αυτό ενδεχομένως θα ήταν σωστό ο έλεγχος και η διάγνωση του συνδρόμου να γίνεται μετά την ηλικία των 18 ετών.Τέλος, σε αρκετές γυναίκες με ΣΠΩ παρατηρείται μια ομαλοποίηση των κύκλων με την πάροδο των ετών, ιδίως μετά τα 30.
Υπερανδρογοναιμία
Χαρακτηριστικά σημεία της υπερανδρογοναιμίας αποτελούν η υπερτρίχωση (δασυτριχισμός), η ακμή και η ανδρογονική αλωπεκία. Από την άλλη, πιθανά σημεία αρρενοποίησης (αύξηση μυικής μάζας, βαθιά φωνή κ.τ.λ.) δεν αποτελούν χαρακτηριστικά του ΣΠΩ, αλλά παθήσεων που συνοδεύονται από πολύ υψηλά επίπεδα ανδρογόνων.
- Υπερτρίχωση.
Χαρακτηρίζεται από την ανδρικού τύπου κατανομή της τριχοφυΐας. Το ΣΠΩ είναι υπεύθυνο για το 70-80% των περιπτώσεων της υπερτρίχωσης, η οποία γίνεται χαρακτηριστικά εμφανής προς το τέλος της εφηβείας. Οι περιοχές του σώματος που επηρεάζονται κυρίως είναι το άνω χείλος, τα μάγουλα, οι φαβορίτες, το στήθος, η λευκή γραμμή στο κατώτερο μέρος της κοιλιάς, οι μηροί και λιγότερο η ράχη. - Ακμή
Χαρακτηριστικά η ακμή στο ΣΠΩ είναι η καθυστερημένης έναρξης (εμφανίζεται αργά στην εφηβεία ή και μετά τα 20), ενώ επίσης είναι εξαιρετικά επίμονη ακόμα και σε συνήθεις θεραπείες. Επηρεάζει περίπου 1 στα 2 κορίτσια με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Τα αυξημένα ανδρογόνα σε συνδυασμό με τοπική φλεγμονή είναι υπεύθυνα γι αυτόν τον τύπο ακμής. - Ανδρογονική αλωπεκία
Είναι σπανιότερο εύρημα στο ΣΠΩ και χαρακτηρίζεται από αραίωση της τριχοφυΐας στο τριχωτό της κεφαλής. Μπορεί, επίσης, να σχετίζεται με άλλα χρόνια νοσήματα, όπως θυρεοειδοπάθειες ή αναιμία.
Άλλες ενδοκρινικές διαταραχές
- Αντίσταση στην ινσουλίνη, διαταραχή ανοχής στη γλυκόζη (IGT) και σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 (DM).
Το 30% των γυναικών με ΣΠΩ παρουσιάζουν διαταραχή στην ανοχή της γλυκόζης, ενώ το 7% παρουσιάζει σακχαρώδη διαβήτη τύπου - Μελανίζουσα ακάνθωση
Χαρακτηρίζεται από γκρι-καφέ παχιές «πλάκες» που εμφανίζονται σε περιοχές του δέρματος με έντονες πτυχώσεις όπως ο αυχένας, οι καρποί, ο αχίλλειος τένοντας κ.τ.λ. Σχετίζεται με υπερινσουλιναιμία που προκαλείται από αντίσταση στην ινσουλίνη. Ωστόσο, η διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει και άλλα σοβαρά νοσήματα για αυτό και η αξιολόγηση αυτού του ευρήματος πρέπει να είναι επιμελής. - Δυσλιπιδαιμία
Χαρακτηριστικά στο 70% των γυναικών παρατηρούμε διαταραχή στο λιπιδαιμικό προφιλ. Έτσι καταγράφονται αυξημένα επίπεδα LDL χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων και ελαττωμένη HDL χοληστερόλη. Τα ευρήματα αυτά αυξάνουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο σε γυναίκες με ΣΠΩ. - Παχυσαρκία
Οι γυναίκες με ΣΠΩ παρουσιάζουν αυξημένη πιθανότητα για παχυσαρκία, η οποία έχει αντρικού τύπου χαρακτηριστικά (κεντρικού τύπου). Η παρουσία της παχυσαρκίας μπορεί να επιδεινώσει την ήδη επηρεασμένη ορμονική λειτουργία, εμποδίζοντας ακόμη περισσότερο την ωοθηκική λειτουργία και αυξάνοντας τα επίπεδα των ανδρογόνων. Επίσης, αποτελεί επιπρόσθετο παράγοντα κινδύνου για καρδιαγγειακά συμβάματα και διαταραχή ανοχής στη γλυκόζη – σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.
Υπνική άπνοια
Οι γυναίκες με ΣΠΩ παρουσιάζουν 30-40 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα για εμφάνιση του συνδρόμου υπνικής άπνοιας. Φαίνεται ότι η υπνική άπνοια σχετίζεται με την παχυσαρκία και την αντίσταση στην ινσουλίνη, ενώ αυξάνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο.
Μεταβολικό σύνδρομο καρδιαγγειακά νοσήματα
Το μεταβολικό σύνδρομο χαρακτηρίζεται από αντίσταση στην ινσουλίνη, παχυσαρκία, δυσλιπιδαιμία και υπέρταση. Σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Περίπου το 45% των γυναικών με ΣΠΩ εμπλέκονται με το μεταβολικό σύνδρομο σε σχέση μόνο με το 4% των γυναικών χωρίς ΣΠΩ. Λόγω της μεγάλης επίπτωσης του μεταβολικού συνδρόμου σε γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, και των κινδύνων που απορρέουν, συστήνεται σε όλες τις γυναίκες με ΣΠΩ ενδελεχής αξιολόγηση του καρδιαγγειακού κινδύνου (εργαστηριακός έλεγχος και καρδιολογική εκτίμηση).
Καρκίνος του ενδομητρίου
Στις γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του ενδομητρίου είναι 3 φορές μεγαλύτερος. Η υπερπλασία και ο καρκίνος του ενδομητρίου αποτελούν μακροπρόθεσμο κίνδυνο που προέρχεται από τη χρόνια ανωοθυλακιορρηξία και την μη αντιρροπούμενη οιστρογονική επίδραση στο ενδομήτριο. Παράλληλα, η παχυσαρκία, η υπερινσουλιναιμία και η υπερανδρογοναιμία, επίσης, συμβάλλουν στην αύξηση των επιπέδων των οιστρογόνων, αυξάνοντας έτσι και τον κίνδυνο υπερπλασίας και καρκίνου του ενδομητρίου. Για το λόγο αυτό, συχνά απαιτείται η αξιολόγηση του ενδομητρίου (ιδίως μετά τα 45) σε γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που παρουσιάζουν ανώμαλες ή επίμονες αιμορραγίες.
Υπογονιμότητα
Η υπογονιμότητα στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, οφείλεται συνήθως σε διαταραχή του μηχανισμού της ωορρηξίας (ανωοθυλακιορρηκτικοί κύκλοι). Πλέον υπάρχουν αρκετοί τρόποι να ξεπεράσουμε το πρόβλημα αυτό.
Αυτόματες αποβολές
Φαίνεται ότι οι γυναίκες με ΣΠΩ παρουσιάζουν αυξημένη πιθανότητα, σε σχέση με το γενικό πληθυσμό, για αυτόματες εκτρώσεις (αποβολές) νωρίς στην εγκυμοσύνη. Η αιτιοπαθογένεια αυτής της κατάστασης δεν έχει επακριβώς αποσαφηνιστεί (οι θεωρίες της υπερέκκρισης LH, ή της αυξημένης αντίστασης στην ινσουλίνη δεν έχουν επιβεβαιωθεί με βάση τις τελευταίες μελέτες).
Επιπλοκές στην εγκυμοσύνη
Οι γυναίκες με ΣΠΩ παρουσιάζουν 2-3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη της κύησης, υπέρταση της κύησης και πρόωρου τοκετού. Οι καταστάσεις αυτές με επιμελή παρακολούθηση και συμμόρφωση στις οδηγίες, μας επιτρέπουν συνήθως επιτυχή έκβαση της κύησης.
Τι έλεγχος χρειάζεται να γίνει για τη διάγνωση του ΣΠΩ;
Διάφορες καταστάσεις μπορεί να παρουσιάζονται με κλινική εικόνα παρόμοια με αυτή του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών, επομένως ο ενδελεχής έλεγχος είναι απαραίτητος όχι μόνο για τη διάγνωση του ΣΠΩ, αλλά και τον αποκλεισμό άλλων παθήσεων. Συνοπτικά τα βήματα της διάγνωσης περιλαμβάνουν
- Υπερηχογράφημα
- Παρουσία τουλάχιστον 12 ωοθυλακίων μεγέθους από 2-9 mm, ή όγκος ωοθήκης περισσότερο από 12 ml, ή και τα δύο. Δεν απαιτείται τα ευρήματα αυτά να εντοπίζονται και στις 2 ωοθήκες.
- Πρέπει να σημειωθεί ότι το 23% των γυναικών έχουν ωοθήκες που στον υπέρηχο μοιάζουν πολυκυστικές (ανταποκρίνονται στα κριτήρια), χωρίς όμως να έχουν και το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Γι αυτό ΔΕΝ αρκεί μόνο ο υπέρηχος για τη διάγνωση του συνδρόμου.
- Ορμονικός έλεγχος
- Μέτρηση γοναδοτροπινών , FSH – LH
- Αξιολόγηση θυρεοειδικής λειτουργίας , TSH, T3, fT4
- Μέτρηση προλακτίνης, PRL
- Μέτρηση επιπέδων ανδρογόνων , TESTO, 17-OH-P, DHEA-S
- Καμπύλη γλυκόζης και μέτρηση γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης
- Αξιολόγηση λιπιδαιμικού προφίλ
- Μέτρηση σωματικού βάρους και αρτηριακής πίεσης
Αντιμετώπιση – θεραπεία
Δεν υπάρχει κάποια «μόνιμη» θεραπεία για το ΣΠΩ. Ωστόσο, αυτή τη στιγμή υπάρχουν αρκετές επιλογές που μπορεί να προσφέρουν εξαιρετικά αποτελέσματα στις εκδηλώσεις και τα συμπτώματα του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών.
- Συντηρητική αντιμετώπιση
- Γυναίκες με σχετικά σταθερό κύκλο (8-12 εμμηνορρυσίες ανά έτος) και ήπια υπερανδρογοναιμία ενδεχομένως δεν χρειάζονται καμία παρέμβαση, εκτός από περιοδικό έλεγχο για σακχαρώδη διαβήτη και λιπιδαιμικό προφίλ.
- Σε γυναίκες με αυξημένο σωματικό βάρος η απώλεια 5-7% του βάρους, σε συνδυασμό με ήπια σωματική άσκηση, μπορεί να έχουν εντυπωσιακά αποτελέσματα σε ότι αφορά στην επαναφορά φυσιολογικών και τακτικών κύκλων.
- Ορμονική θεραπεία
- Τα αντισυλληπτικά αποτελούν σκευάσματα 1ης επιλογής στο ΣΠΩ. Πλέον υπάρχουν αρκετές επιλογές από νεότερα αντισυλληπτικά που προσφέρουν εκτός από τακτικότητα του εμμηνορρυσιακού κύκλου, ανακούφιση από συμπτώματα, όπως η υπερτρίχωση και η ακμή.
- Σε γυναίκες που αντενδείκνυται η χορήγηση αντισυλληπτικών, είναι απαραίτητη η προστασία του ενδομητρίου από την μονομερή οιστρογονική επίδραση, κάθε 1-3 μήνες. Αυτό γίνεται με χορήγηση προγεστερονικών σκευασμάτων για 12 ημέρες. Με τη διακοπή της προγεστερόνης εμφανίζεται εμμηνορρυσία (progesterone withdrawal).
- Μετφορμίνη
- Πρόκειται για ουσία που χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση του διαβήτη. Ωστόσο, τελευταίες μελέτες δείχνουν αξιοσημείωτη βελτίωση σε ότι αφορά στην επαναφορά της ωορρηξίας σε γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (40% των γυναικών με ανωοθυλακιορρηξία αποκτούν ωοθυλακιορρηκτικούς κύκλους), γεγονός που αυξάνει και τις πιθανότητες κύησης σε γυναίκες με ΣΠΩ.
- Χειρουργική αντιμετώπιση
- Ovarian drilling – πρόκειται για μια τεχνική κατά την οποία δημιουργούμε μικρές οπές στην ωοθήκη, προσπαθώντας να καταστρέψουμε τμήμα της ωοθήκης που ευθύνεται για την υπερέκκριση ανδρογόνων. Η επέμβαση εκτελείται λαπαροσκοπικά, και αν και μπορεί να έχει αρκετά καλά αποτελέσματα, αποτελεί μέθοδο 2ης επιλογής στην αντιμετώπιση του ΣΠΩ.
